Theo các nghiên cứu của giáo sư Stephen Darby tại Đại học Southampton, Anh về hạ lưu sông Mekong, lòng sông đã bị hạ thấp vài mét trên hàng trăm km chỉ trong vòng vài năm. Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên (WWF) và Ủy hội Sông Mekong (MRC) cũng cho biết lòng sông của hai nhánh chính ở vùng đồng bằng đã sụt 1,4 m trong giai đoạn 1998-2008 và mất tổng cộng 2-3 m từ năm 1990.
Việc khai thác cát quá mức là nguyên nhân dẫn đến tình trạng này. Đây là một trong những tài nguyên có nhu cầu được sử dụng nhiều nhất thế giới, với 50 tỷ tấn được nạo vét trên toàn cầu mỗi năm, khiến nó trở thành ngành công nghiệp khai thác lớn nhất hành tinh.
"Quá trình khai thác đang diễn ra thần tốc, dẫn đến sự biến đổi trên quy mô lớn về hình dạng của hành tinh", giáo sư Darby cho hay.
|
|
Một người thu gom cát dọc sông Mekong tại tỉnh Kandal, Campuchia hồi năm 2010. Ảnh: Reuters . |
Từ những tuyến cao tốc đến các tòa nhà, cát là thành phần thiết yếu trong một loạt ngành công nghiệp đa dạng như mỹ phẩm, phân bón, sản xuất thép, đặc biệt là xi măng. Liên Hợp Quốc cho biết trong hai thập kỷ qua, nhu cầu cát đã tăng gấp ba lần, được thúc đẩy bởi cuộc chạy đua xây dựng các thị trấn và thành phố mới.
Từ năm 2011 đến năm 2013, số cát Trung Quốc sử dụng nhiều hơn lượng cát tiêu thụ tại Mỹ trong cả thế kỷ 20 nhằm phục vụ quá trình đô thị hóa vùng nông thôn. Cát còn được sử dụng để mở rộng lãnh thổ, như Singapore hiện nay rộng hơn 20% so với thời điểm tách thành nước độc lập năm 1965.
Không phải loại cát nào cũng có thể được sử dụng. Cát sa mạc quá mịn để làm bê tông, cũng không thể dùng để làm kính hoặc sử dụng trong ngành công nghiệp điện tử. Vì vậy, nguồn cát được tìm kiếm trong các mỏ đá lâu đời, hay còn gọi là phương pháp khai thác tĩnh, hoặc khai thác động bằng cách lấy từ biển và những dòng sông như Mekong.
Pascal Peduzzi, chuyên gia thuộc Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc, cảnh báo phương pháp khai thác động sẽ dẫn tới những hậu quả nghiêm trọng. "Cát là một phần của hệ sinh thái và đóng vai trò quan trọng, nên nếu mất đi sẽ ảnh hưởng tới đa dạng sinh học, gây xói mòn và tăng nhiễm mặn", ông giải thích.
Nghiên cứu đăng trên tạp chí Nature hồi tháng 11 năm ngoái cho biết việc khai thác cát trên đoạn sông dài tới hàng chục km "không bền vững" bởi chúng không thể được thay thế đủ nhanh bằng phù sa tự nhiên từ thượng nguồn sông.
Sự thiếu hụt này đe dọa sinh kế của người dân. Sông Mekong cung cấp nguồn thực phẩm cho 60 Công ty dịch thuật Đồng Nai triệu người sống trong các khu vực đánh bắt, tạo nên vùng có ngành thủy sản nội địa lớn nhất thế giới. WWF ước tính 800 loài cá, bao gồm một trong những quần thể lớn nhất còn lại của loài cá nược quý hiếm, đang sống tại đây.
Tình trạng khai thác cát quá mức không chỉ gây tranh cãi ở khu vực sông Mekong. Tại Kenya và Ấn Độ, đụng độ bạo lực đã xảy ra vì nguồn tài nguyên này, khi trung bình mỗi người dân trên thế giới làm tiêu tốn khoảng 18 kg cát mỗi ngày.
Mark Russell, giám đốc Hiệp hội Sản phẩm Khoáng sản Anh, cho biết vấn đề không nằm ở chỗ thiếu cát, mà là việc tìm kiếm nơi khai thác tài nguyên này đang khó khăn hơn. "Đây là một vấn đề toàn cầu, nhưng lại đang diễn ra ở quy mô địa phương. Cát là nguồn tài nguyên không nhiều người thực sự để ý đến", ông nói.
Một trong những biện pháp giúp giải quyết vấn đề là tìm cách sử dụng nguồn cát sa mạc phong phú của thế giới. Các nhà khoa học tại Đại học Hoàng gia London, Anh đã lấy cát mịn từ sa mạc và phát triển thành vật liệu xây dựng. Nó có độ vững chắc tương đương bê tông dân dụng và có thêm khả năng phân hủy sinh học.
Thêm vào đó, chính phủ các nước cũng nỗ lực hạn chế khai thác cát sông, như Việt Nam và Campuchia đã ban lệnh cấm xuất khẩu cát. Tuy nhiên, quá trình thực thi gặp khó khăn khi cát sông Mekong vẫn được rao bán trên mạng. Giáo sư địa lý Rolf Aalto tại Đại học Exeter, Anh còn nhận thấy Singapore vẫn tiếp tục nhập khẩu cát từ Campuchia bất chấp lệnh cấm.
"Những lỗ hổng trong quá trình quản lý của chính quyền gây khó khăn lớn với việc kiểm soát khai thác cát, bởi không có bất cứ hệ thống dữ liệu nào về phạm vi và mức độ buôn bán cát trên toàn cầu", giáo sư Darby nói.
Peduzzi cho biết đây là lý do cần thành lập một trung tâm giám sát toàn cầu. "Hiện nay chúng ta chỉ có những ước tính tổng quát. Các nỗ lực cần được tập trung hóa", ông nói.
Điều này cũng được bổ sung vào kế hoạch quản lý tài nguyên khoáng sản do Liên Hợp Quốc vạch ra hồi tháng 3/2019, trong đó nêu các quốc gia nên giảm tác động của khai thác cát như thế nào.
"Chúng ta chỉ cần sử dụng cát một cách hợp lý hơn. Nó phải được công nhận là loại vật liệu chiến lược", Peduzzi nêu ý kiến.
Ánh Ngọc (Theo BBC )
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét